DİYARBAKIR - Dil, insanlık tarihinde kimlikten sonra yasaklanan ve inkar edilen, insanın doğumu ile öğrendiği kendisine ait en temel kültürel özgünlüktür. İnsanın bedensel iletişim aracından sonra ilk öğrendiği iletişim aracı ana dilidir. Bunun ardından takip edilen süreçlerde insanın öğrendiği ikinci veya üçüncü diller ise, ya zorunlu asimilasyon sonucunda öğrenmiştir ya da bir kültürel zenginlik olarak öğrenmiştir. Dünyaca ünlü düşünür Francis Bacon, "Dil, insanın karakterinin bir parçasıdır" derken, sürgünde yaşamını yitiren yönetmen Yılmaz Güney ise, "Bana kendi dilinden bir şarkı söyle. Kimin adına olursa olsun. Yeter ki çığlığın senin olsun. Bana bir şeyler söyle; ama kendi dilinden olsun. Belki anlamam dediğini ama senin dilinden olsun" sözleri ile insan için ana dilinin önemine işaret eder. İnsan için sadece bir iletişim aracı aynı zamanda insan karakteri ve ruhu için de önemli bir maneviyat anlamına gelen ve insanın aitlik duygusu ile tadı ve anlamının tamamen yerini bulduğu dil, anadilidir.

'1950'li yıllardan bu yana 230 dil yok oldu'

Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Genel Kurulu 1999 yılında, 21 Şubat gününü "Uluslararası Anadil Günü" olarak kabul etti. 2000 yılından beri bu gün "Uluslararası Anadil Günü" olarak kutlanıyor. 2008 yılını "Uluslararası Diller Yılı" ilan eden UNESCO’nun yayınladığı "Tehlike Altındaki Diller Atlası"na göre, dünyada mevcut 6 bin 700 dil bulunuyor ve 2 bin 400 dil yok olma tehdidi altında. Dünyada 6 bin 700 dilden sadece 300'ü resmi dil statüsü ve devletlerin koruması altında. Dünyada 1950'li yıllardan bu yana yok olan dillerin sayısı ise 230. Dilbilimcilerin görüşüne göre, 100 binin üstünde konuşucusu olan bütün diller hesaba katıldığında güvende olan ancak 600 dil bulunabileceği doğrultusunda. 6 bin 700 dilden en az yarısı gelecek yüzyılda ortadan kalkmış olacak. Dünya son üç kuşakta, kısıtlı sayıda konuşulan dillerin son temsilcilerinin ölmesiyle 200 dilini yitirdi. Dilbilimcilere göre, önümüzdeki yüzyıl içinde 3 bin 500 dil unutulma tehlikesi ile karşı karşıya. Binden fazla dil, şu an kritik ya da yok olmak üzere olan diller listesinde yer alıyor. ABD Dilbilim Enstitüsü tarafından yayımlanan rapora göre, dünya üzerinde tek kişinin konuştuğu 51 dil var ve bunların 28'i Avustralya'da. Bunun dışında, 500 kadar dilin yüzün altında, 1500 kadarının binin, 3 bin kadarının 10 binin ve 5 bin kadarının da 100 binin altında konuşanı var. Dünya dillerinin yüzde 96'sı nüfusun yalnızca yüzde 4'ü tarafından konuşulduğuna göre, birçok dil yok olmayla yüz yüze kalmış durumda. Bu nedenle 100 bin kişi tarafından konuşulan bir dilin dahi güvencede olmadığı görülüyor. UNESCO’ya ve dilbilimcilerin çalışmalarına göre, dünyada İngilizce, Fransızca, İspanyolca, Rusça ve Çince gibi baskın dillerin, azınlık dillerini ezdiğini ve Amerika ve Avustralya kıtalarındaki dillerin iz bırakmadan silindiğine dikkat çekiyor. Aborijin dilleri asimilasyon politikaları sonucu yok olurken, son yıllarda alınan tedbirlere rağmen hala büyük risk var.

Çok dilli ülkeler

Dünyada 194 ülkeden, 113 ülkenin birden çok resmi dili var. Çin Halk Cumhuriyeti'nde 51, Hindistan'da 36, Rusya'da 34, Güney Afrika Cumhuriyeti'nde 11, Irak'ta 4, İran'da 8, İtalya'da 11, İngiltere'de 10, ABD'de 8 ve Bolivya'da 37 resmi dil bulunuyor. İspanya'da, Franco diktatörlüğünün ardından hazırlanan 1978 anayasasında, Bask, Katalan, Galiçya ve Endülüs bölgelerindeki azınlıklara kendi dillerinde okullar kurma yetkisi verdi. Bu okullarda ülkenin resmi dili Kastilyan İspanyolca da zorunlu ders olarak görülüyor.

Türkiye'de anadillerin tablosu

Yapılan araştırmalara göre, tek resmi dil olarak Türkçenin kabul edildiği Türkiye'de toplam 28 farklı dil bulunuyor. UNESCO yayınladığı dil atlasına göre, Türkiye'de konuşulan 18 dil yok olmanın eşiğinde, 3 dilin ise kaybolduğu belirtiliyor.

Türkiye'de kaybolan diller şunlar; Kapadokya Yunancası olarak bilinen Ürgüpçe, Türkiye'nin doğusunda ve Suriye'nin kuzeydoğusunda konuşulmuş olan Mlahso ve Kafkas dili Ibıhça.

Kaybolmaya yakın olan diller; Hertevin dili (Siirt'in Pervari ilçesi), Gagavuzca (Edirne), Ladino ya da diğer adıyla Yahudi İspanyolcası (İstanbul Balat, Hasköy), Turoyo (Mardin Midyat),

Güvensiz durumda olan diller, Adigece, Suret, Ermenice.

Kesinlikle tehlikede olan diller ise şunlar; Abazaca, Homşetsi (Hemşince) Lazca, Pontus lehçesi (Rumca), Romanca (Sinti) ve Çerkezce.

Yasaklı anadil: Kürtçe

Dünyada kaç dilin yasaklı olduğuna dair tam veri bulunmazken, Türkiye'de Türkçenin baskın dil olmasının yanı sıra bu toprakların yerleşik ve en kadim halklarından biri olan Kürtlerin anadili Kürtçe, hala yasak. Kürtçe, 1923 yılında cumhuriyet kuruluşundan beri Türkiye'de yasaklandı. Kürtlerin kendi evlerinde dahi anadilleri ile konuşmasına izin verilmiyordu. Günümüzde de anadilde eğitim hakkı yasaklı olan Kürtçe eğitim için, 2000 yılının başlarında binlerce Kürt öğrenci anadilde eğitim için üniversite rektörlüklerine dilekçe verdiği için okullarından atıldı. 2011 yılının Şubat ayında Demokratik Toplum Kongresi (DTK) tarafından yapılan çağrının ardından, "Anadilde eğitim hakkı" için başlatılan kampanya kapsamında 1 milyon 100 imza toplanarak, Meclis'e gönderildi. Kürt dili en son binlerce tutuklu Kürt siyasetçi tutsağın “anadilde savunma” talebi ile gündeme gelmişti. Ve Kürtlerin anadilde eğitim hakkı için verdiği mücadele devam ediyor. Son 15 yıldır binlerce defa anadilde eğitim talebi ile sokağa çıkan Kürtlerin talebi görülmezken Türkiye'den Kürtlerden sonra ilk olarak "Lazebura Birliği" adı altında örgütlenen Lazlar, Lazca anadilde eğitim, Lazca yer isimlerinin geri verilmesi ve Lazca için enstitü kurulması talepleri ile resmi başvuruda bulundu. Kürtler dışındaki anadilde eğitim hakkı için başvuru yapan Lazların da talebi kabul edilmedi. Birçok halk gibi Kürtler de anadil eğitim hakkı için "21 Şubat Uluslararası Anadil Günü"nde anadil eğitim hakkı için alanlarda olacak. Diyarbakır'da KESK ve KURDÎ-DER öncülüğünde 21 Şubat Perşembe günü “iş bırakma” eylemi gerçekleştirecek ve 23 Şubat Cumartesi günü ise İstasyon Meydanı'nda anadilde eğitim hakkı için ortak miting düzenlenecek.

Diller nasıl kayboluyor

Bir dili yaşatmanın en önemli iki faktörü vardır. Biri kuşaktan kuşağa konuşularak aktarılması diğeri de dilin eğitim ve öğretim dili olmasıdır. UNESCO bir dilin ne derece tehlike altında olduğunu sınıflandırmak için 9 ölçüt kullanıyor.

* Dilin kuşaktan kuşağa aktarılması

* Dili konuşan kişi sayısı

* Dili konuşanların toplam nüfusa oranı

* Dilin kullanım alanlarında değişiklikler

* Yeni alanlara ve ortamlara dilin tepkisi

* Dilin öğrenilmesi, o dilde okuma yazma öğrenilmesi için gerekli materyallerin varlığı

* Devletlerin ve kurumların tutum ve politikaları, buna dilin resmi durumu ve kullanımı da dahil

* Toplumun bireylerinin kendi dillerine yönelik tutumu

* Dille ilgili var olan belgelerin miktarı ve niteliği.

UNESCO’nun birçok ülkede tehlike altındaki diller için koruma programları uygularken, Türkiye'de yürüttüğü bir dil koruma programı bulunmuyor.

DİHA