TUNCELİ- İdam edilişinin 75. yılında, Seyit Rıza etkinliklerle anılıyor. İstanbul, Diyarbakır, Elazığ gibi birçok ilde yapılan anma etkinliklerinden sonra, bugün Dersim'de bir yürüyüş düzenlenecek. 17 Kasım'da ise Dersim'in Mazgirt ilçesinde temsili mezara yürüyüş gerçekleştirilecek. Pir Sultan Abdal Kültür Derneği, kefensiz, mezarsız gidenlerin ardından "soykırımla gerçek bir yüzleşme ve hesaplaşma" isteyenlerin etkinliğe katılmasını istedi.

KISACA SEYİT RIZA

1863 yılında, Dersim'in Ovacık ilçesine bağlı Lirtik köyünde doğan Seyit Rıza, Hesenan aşiretinin Yukarı Abbasan ezbetindendir. Seyit Rıza, genç yaşlarda ailede ve aşirette öne çıkar ve aşiretin lideri olur. Ardından, Batı Dersim'de oluşturulan Aşiret Konfederasyonu'nun sivrilen önderlerinden biri olarak öne çıkar.

Seyh Hesenan, Batı Dersim Aşiret Konfederasyonu'nu oluşturan aşiretlerdendir. Özerk bir konuma sahip Dersim Eyaleti, Çarlık işgaline karşı savaşır. Rus Çarlık rejimi, Erzurum ve Erzincan'ı işgal edip Dersim sınırlarına dayandığında, Seyit Rıza, Dersim Milis Kuvvetleri Komutanı olarak işgale karşı mücadelenin başında yer alır. İşgal güçleri Dersim'e girmeyi başaramaz.

Seyit Rıza Ermeni katliamı döneminde de katliamdan kaçan Ermenileri korumaya çalışır. Beraber hareket ettiği aşiretlerle birlikte, kendilerine ulaşan Ermenileri saklar, devlet güçleri tarafından öldürülmelerini engellemiş olurlar.

Devlet, Dersim'in özerk konumuna son vererek tamamen denetimi altına almak için operasyon planını devreye soktuğunda, Erzincan Valisi, Seyit Rıza ile görüşmek üzere haber ulaştırır. Seyit Rıza, pusuya düşürüldüğünden habersizdir; görüşmeye gittiği 5 Eylül günü gözaltına alınıp tutuklanır.

YAŞI KÜÇÜLTÜLEREK İDAM EDİLDİ

Seyit Rıza, 58 kişi ile birlikte formalite bir yargılamaya tabi tutulur ve idama mahkum edilir. 75 yaşında olduğundan, yaş haddinden idam edilmemesi gerekirken, yaşı küçültülerek idam edilmesinin "hukuki" yolu bulunur. İnfaz, 15 Kasım 1937'de Xarput'ta gerçekleştirilir. Birlikte yargılandığı 6 kişi daha idam edilir. Diğerleri ise ağır hapis ya da sürgün ile cezalandırılır.

Seyit Rıza kararlılığını daha tuzağa düşürüldüğü andan itibaren sürdürür. Tutuklu olarak mahkemeye çıkarıldığında, orada toplanan kitleye dönerek, "şerefsiz ve yalancı hükümet" diye haykırarak pusuya düşürülmesini ve oynanan oyunu teşhir eder.

Seyit Rıza sehpaya götürülmekten de korkmaz ve cellatlarıyla yüz yüze geldiğinde onlara güler. İpi de kendisi boynuna geçirerek altındaki sandalyeyi tekmeler.

Seyit Rıza'nın büyük oğlu Seyit Hasan da 30 kişi ile birlikte, 17 Ağustos 1937'de Dersim kıyımında katledilir.

'AYIPTIR, ZULÜMDÜR, CİNAYETTİR'

Seyit Rıza idama giderken onu en çok üzen devletin oyununa düşmesiydi. O bu özeleştirisini, sehpaya yürüdüğü anda dile getirir. Adalet Partisi'nden Dışişleri Bakanı olan İhsan Sabri Çağlayangil, "Anılarım" diye yayınladığı kitabında Seyit Rıza'nın sehpaya yürüyüşünü şöyle anlatır:

"Seyit Rıza, sehpaları görünce durumu anladı. 'Asacaksınız' dedi ve bana döndü: 'Sen Ankara'dan beni asmak için mi geldin?' Bakıştık. İlk kez idam edilecek bir insanla yüz yüze geliyordum. Bana güldü. Savcı, namaz kılıp kılmayacağını sordu. İstemedi. Son sözünü sorduk. 'Kırk liram ve saatim var. Oğluma verirsiniz' dedi... Seyit Rıza'yı meydana çıkardık. Hava soğuktu ve etrafta kimseler yoktu. Ama Seyit Rıza, meydan insan doluymuş gibi sessizliğe ve boşluğa hitap etti. 'Evlâdı Kerbelayıh. Bi hatayıh. Ayıptır. Zulümdür. Cinayettir' dedi. Benim tüylerim diken diken oldu. Bu yaşlı adam rap rap yürüdü. Çingeneyi itti. İpi boynuna geçirdi. Sandalyeye ayağı ile tekme vurdu, infazını gerçekleştirdi..."

17 KASIM'DA TEMSİLİ MEZARA KARANFİL

Celladının karşısında boyun eğmeyen Seyit Rıza Avrupa'da ve ülkenin birçok kentinde anıldı. Bugün de Dersim merkezde anılacak. Halkların Demokratik Kongresi'nin organize edeceği etkinlik, saat 17.00'de Sanat Sokağı'nda başlayacak. Orada toplanan kitle meşalelerle Seyit Rıza anıtına yürüyecek. Anıt'ın önünde mumlar yakılacak, basın açıklaması yapılacak.

17 Kasım'da ise Mazgirt'te temsili mezara yürünerek karanfil bırakılacak. Mazgirt Belediyesi tarafından, 1937-1938 yıllarında Dersim'de toplu katliamların yapıldığı yerlerden birine anıt mezar yapılmış, ama mezar tamamlanmadan, Kaymakamlık, hazine arazisi olduğu gerekçesiyle mezarın yapımını durdurma kararı almıştı.

Anıt, "kefensiz ve mezarsız katledilenleri ve yaşanan soykırımı asla unutmama" amaçlı, Seyit Rıza ve arkadaşları anısına yapılmıştı.

ETHA